پیش امکان‌سنجی اقتصادی احداث کارخانه تولید اسید فسفریک 75% از خاک فسفات در ایران

چکیده

بیش از 80 درصد مصرف جهانی اسید فسفریک در بخش تولید کودهای فسفاته متمرکز است و مابقی در صنایع فرآوری فلزات، تولید مواد شیمیایی و افزودنی‌های غذایی استفاده می‌شود. ماده اولیه اصلی برای تولید این اسید، سنگ فسفات است که کیفیت آن معمولاً بر اساس درصد BPL (Bone Phosphate of Lime)  یا درصد P₂O₅ سنجیده می‌شود. سنگ فسفات با عیار بالاتر از 65% BPL برای تولید صنعتی اسید فسفریک به روش مرطوب مناسب‌تر است. در سطح جهانی، کشورهایی چون مراکش، چین، آمریکا و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ فسفات شناخته می‌شوند. در سال‌های اخیر، به دلیل رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی، بازار جهانی کودهای فسفاته و به تبع آن اسید فسفریک، روندی صعودی داشته است. این رشد تقاضا، همراه با محدودیت منابع فسفات باکیفیت، موجب افزایش توجه کشورها به توسعه زنجیره ارزش فسفات شده است. ایران از نظر ذخایر فسفات در زمره کشورهای متوسط قرار دارد و معادن مهمی مانند معدن اسفوردی، معدن چرام و معدن بافق را در اختیار دارد. با این حال، بخش عمده‌ای از خاک فسفات استخراج‌شده به‌صورت خام یا با حداقل فرآوری به فروش می‌رسد. این امر باعث می‌شود ارزش افزوده قابل‌توجهی که در زنجیره پایین‌دستی فسفات وجود دارد، از اقتصاد کشور خارج شود. بررسی‌های مقدماتی نشان می‌دهد که ایجاد یک واحد تولید اسید فسفریک در مقیاس صنعتی می‌تواند ضمن کاهش وابستگی به واردات، افزایش ارزش افزوده معدنی و اشتغال‌زایی منطقه‌ای، زمینه توسعه صنایع تکمیلی در حوزه کودهای فسفاته و مواد شیمیایی مرتبط را فراهم کند. با وجود مزیت‌های مذکور، مطالعات نشان می‌دهد که در ایران پژوهش‌های منسجم و جامع در زمینه پیش‌امکان‌سنجی اقتصادی احداث واحد اسید فسفریک از خاک فسفات محدود بوده و اغلب به ارزیابی‌های اولیه فنی یا تحلیل‌های بازار در مقیاس محدود بسنده شده است. یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد پروژه ضمن دارا بودن شاخص‌های مثبت اقتصادی، نیاز به سرمایه‌گذاری 5/131 میلیون یورویی داشته و شاخص IRR  حاصل از عملیات 95/29 درصد و NPV آن برابر با 8/17 میلیون یورو باشد.